Onderstaande originele videoclip verraadt dat ik dit verhaal schrijf met enige emotie. Want het gaat over mijn geboortedorp. De grond waar ik mijn roots heb, tot vier generaties terug. Ik excuseer mij voor de lengte ervan en zou het bijzonder waarderen, mocht u een kwartier van uw leven investeren om dit verhaal te lezen tot het einde. Dank u! U zal er geen spijt van hebben!
Schoten in een notendop
De Antwerpse metropool is gulzig en breidt alsmaar uit. Toch is Schoten, alhoewel randgemeente, nog steeds een oase van rust en groen. Hierna beschrijf ik een tripje waarvoor u best een dikke halve dag uit trekt. Natuur, geschiedenis, erfgoed, eten en en drinken, het komt allemaal aan bod in Schoten! U hebt wel een fiets of auto nodig want we doorkruisen bijna de ganse gemeente.
Misschien komt onderstaand beeld wielerliefhebbers bekend voor: tijdens de aankomst van de Scheldeprijs, komt het gemeentehuis ieder jaar in beeld. Maar Schoten heeft heel wat meer te bieden dan dit gebouw in gotische stijl.
Wat Schoten het meest kenmerkt, zijn kastelen, adellijke families en.... art nouveau!
Ik ken geen enkele gemeente waar op zo'n kleine oppervlakte zoveel kastelen staan. Sommigen staan net op de de huidige gemeentegrens, al lang voor die vast lag. Jammer genoeg zijn de meesten privé-eigendom en vaak niet eens te zien vanop de openbare weg. Een overzicht:
Deze kastelen doen we aan tijdens onze trip:
De moeite waard om te zien en te weten, maar deze kastelen passeren we niet:
Bizar hoe anders je als volwassene en als blogger naar je eigen geboortestreek kijkt. Onze trip vertrekt niet in de Trammesandlei 122 (die overigens bestaat, maar in buurgemeente Merksem ligt en niet in Schoten).
Niet omdat het mijn geboortedorp is, maar ik ken geen andere gemeente waar de tegenstelling tussen arm en rijk, tussen rijk en héél rijk zo uitgesproken zichtbaar is
Hoe het begin van de toer bereiken
U neemt de E19 van Antwerpen naar Breda en verlaat de snelweg bij afrit "Kleine Barreel" waar u richting Schoten, Merksem volgt. Aan de tweede verkeerslichten, gaat u bij de Carrefour naar links de Horstebaan op.
Het is belangrijk dat u geen andere weg neemt. Op de Horstebaan mag u toch maar 50 km/h rijden, maar kijkt u aub uit naar de verschillende hekken en aanwijzingen van de kastelen die zich daar bevinden. Met name Ten Wijngaart en Den Horst. Dit is van oudsher een buurt waar enkel de superrijken wonen.
Ongeveer een kilometer verder ziet u een belangrijk Schotens herkenningspunt: de kapel van Vordenstein. Daar begint onze toer.
Kapel van Vordenstein
Deze kapel is vandaag nog steeds privé-bezit van de familie De Pret Roose de Calesberg. Boven de deur ziet u hun wapenschild en het getal 1436, bouwjaar van deze unieke kapel.
Het gebouw werd in 2015 gerestaureerd ter gelegenheid van een doopsel nadat het 15de eeuwse gebouw ten prooi was gevallen aan vandalisme en verval. De familie heeft er ook nog steeds haar private grafkelder.
Door de poort ziet u reeds het magnifieke domein Vordenstein, onze eerste stop. De ingang bevindt zich echter niet hier.
Park en kasteeldomein Vordenstein
We laten de kapel letterlijk links liggen en rijden door tot aan het kruispunt. Daar draait u links de Kopstraat in en na 100m vindt u de ingang naar de parking.
Dit magnifieke domein ontstond reeds in de 14de eeuw na de samenvoeging van twee lenen. Het kasteel dat er stond, werd jammer genoeg afgebroken in 1947. De oranjerie in de ommuurde tuin is echter bewaard gebleven, evenals het vroegere koetshuis. In de oranjerie is een taverne gevestigd die uitgebaat wordt door mindervaliden; een prachtig initiatief!
Het domein zelf is eigendom van het Vlaams Gewest en wordt uitgebaat door het Agentschap Natuur en Bos. De dreven en bossen zijn ronduit prachtig en er zijn verschillende bewegwijzerde wandelingen. Opgelet: fietsen en honden zijn niet toegelaten.
In Vordenstein zijn fietsen en honden niet toegelaten
Voor het bezoek van dit domein, trekt u best ongeveer 2u uit. Na uw wandeling kan u hier iets eten, ofwel nog eerst een volgende stop maken.
De veerhuizen Wenduine en Westende
Vele Schotenaren hebben leren zwemmen in Schoten-vaart (officieel kanaal Dessel-Schoten) aan de veerhuizen.
Als u met de wagen komt, parkeert u best aan het einde van de Zandstappenstraat. U bevindt zich in de wijk Bloemendaal (straten zijn bloemennamen), aan de oever van Schoten vaart, tussen de kapotte brug en de Zaat. Ongeveer waar u parkeert, was tot in 1964 een scheepswerf of een Zaat. De straat die langs de vaart loopt, heet dan ook de Zaatstraat.
U wandelt nu naar links en u ziet in de verte de kleine ophaalbrug, bij de Schotenaren gekend als de kapotte brug, omdat het leger ze tijdens WOII opblies om de Duitsers af te remmen. Eerst in 1959 werd ze herbouwd.
Ah, de veerhuizen, want dat is onze volgende stop. Tot in de jaren '70 kwam er veel Antwerpenaren (en zelfs Brusselaars) naar Schoten op vakantie. De veerhuizen waren tegelijk café, restaurant en hotel. Achter de veerhuizen zijn nog steeds bungalows te zien die verbouwd zijn tot permanente huizen die kriskras door mekaar gebouwd werden en daarom de bijnaam "het negerdorp" kregen.
De namen van de veerhuizen verwijzen symbolisch naar namen van "echte" badsteden
De beau-monde van begin 20ste eeuw hadden hun buitenverblijven in villa's op Schotenhof (zie verder).
Schoten-centrum
Stel nu uw GPS in op Markt. Zoals in iedere gemeente, heeft deze buurt een belangrijke rol gespeeld in de Schotense geschiedenis.
de Markt
Reeds decennia wordt de markt misbruikt als parkeerplaats. Tot in de jaren '80 stond de zaterdagmarkt effectief op dit plein. De zaterdagmarkt bestaat nog steeds, dan is het hier meestal zeer druk.
Het standbeeld van Tijl Uilenspiegel op de Markt is symbolisch. Deze historische figuur zou namelijk met Nele, de liefde van zijn leven, in Schoten gewoond hebben.
Reeds decennialang zit hij in het hart van de Schotenaren.
Het plein is omgeven door een zuilengalerij van de hand van de Schotense kunstenaar Herman Cornelis. Op iedere zuil staan vier Vlaamse spreekwoorden of gezegden afgebeeld, in totaal 168. De ideale plaats om een kleine competitie te houden met uw familie!
Ook cafés De Gilde en den Breughel (recet ter ziele gegaan) zijn Schotens erfgoed. In zaal Forum worden sinds mensenheugenis toneelstukken en optredens opgevoerd.
Gelmelenhof
We stappen onder één van de bogen door en zien aan de overkant van de straat het kasteeltje Gelmelenhof. Het ontleent zijn naam aan een luitenant van Maarten van Rossum, een boevenleider die rond de jaren 1550 heel de streek onveilig maakte.
Het kasteeltje werd door A. Ullens de Schooten rond 1855 gebouwd. Het wisselde vaak van eigenaar tot het in 1947 door de gemeente Schoten werd aangekocht. Het heeft lang een dubbele functie gehad als bibliotheek en politiebureau. Vandaag, begin 2020 staat men op punt om het geheel grondig te restaureren en een nieuwe bestemming te geven.
Hotel-restaurant Terminus
We keren op onze stappen terug en wandelen de markt over. Aan het KBC kantoor gaan we even naar rechts tot aan het ronde punt.
Voor de echte Schotenaar die niet meer piepjong is, is deze foto een droevige getuigenis van een vergane glorie. Jarenlang was dit een belangrijke pleisterplaats aan het einde van de tramlijn. Bovendien was het ook lang het enige hotel in Schoten-centrum. De Schotense familie Dauginet baatte hier decennialang een café-restaurant-hotel uit. De glazen overkapping was heel erg hip in het begin van de 20ste eeuw en pure art nouveau.
We steken nu het rond punt over.
Villa Ullens
Deze villa was het gastenverblijf van het kasteel van de roemruchte Schotense familie Ullens de Schooten . Het werd opgericht tijdens het interbellum. Het kasteel staat op het einde van de Kasteeldreef; we kunnen zelfs zien tot aan de inkompoort.
Jarenlang was dit eigendom van de gemeente Schoten en vervulde verschillende functies, zelfs jeugdbibliotheek en ping pong zaal. Vandaag is het een duur en fancy restaurant met een "dikke nekken" reputatie...
Hiermee sluiten we het bezoek aan Schoten centrum af. Nu volgt een belangrijk interludium om de rest van de toer goed te kunnen plaatsen en begrijpen
Interludium: twee belangrijke stukken Schotense geschiedenis
Abdij en kasteel van Villers
Rij naar het kruispunt van de Villerslei en de Hazendreef. U ziet onmiddellijk dat u in een gans ander soort wijk terechtkomt dan daarstraks. Daar vindt u de toegangspoort tot het kasteel, de vroegere abdij van Villers. Sinds de 12de eeuw was hier een succursaal gevestigd van de abdij van Villers-la-Ville in Waals-Brabant.
Eeuwenlang was de abdij van Villers eigenaar van de helft van alle gronden in de heerlijkheid Schoten
In 1542 werd de abdij compleet vernietigd door de notoire bandiet Maarten Van Rossem. Jaja, die van het Gelmelenhof.
In 1921 wordt het kasteel gekocht door nog een beroemde Schotense adellijke familie: della Faille de Leverghem (met telgen tot op vandaag). Nadat het kasteel decennialang een semi religieuze orde voor levens- en gezinsplanning werd gebruikt, werd het begin jaren 2000 verkocht aan oud-notaris Smits die het vandaag bewoont.
Domaines de Schootenhof
In 1904 werden 329ha van de gronden van de voormalige abdij van Villers voor 800.000 frank verkocht aan enkele Antwerpse kooplieden.
Zij bekwamen dat de tramlijn 61 van Antwerpen werd doorgetrokken en bouwden als tegenprestatie een rustplaats voor de paarden en een sjiek "Hôtel de Schootenhof", het latere Iepenburg. Tijdens het weekend werden hier vliegshows, dansfeesten, enz georganiseerd. De gegoede Antwerpenaars kwamen per tram of te paard naar Schoten om zich te ontspannen. Enkel wie sjiek gekleed was, werd toegelaten!
Onder streng toezicht van een commissie, werden vele "hoven van plaisantië" gebouwd als buitenverblijf voor de Antwerpse bourgeoisie. De commissie zag erop toe dat zowel de grootte van de percelen, de stijl en de gebruikte materialen in overeenstemming waren met het prestige van het domein. Later kreeg men de gemeente zover dat ze de wegen overnamen en verharde wegen aanlegden tussen de villa's. Meer geschiedenis hier. Er zijn nog steeds een heel aantal art nouveau villa's over.
Er is een duidelijk parallel met de ontwikkeling van Schaarbeek tijdens diezelfde periode!
Kerk en Lourdes grot van de Heilige Familie
Rij terug naar het kruispunt van de Villerslei en de Lindenlei. Op het pleintje vindt u het parochiekerkje dat door de roemruchte pastoor Meeusen werd gebouwd. Hij bouwde het symbolisch op de rand van het bosrijke gebied dat Schotenhof is en het volkse gedeelte Schoten-Donk, als brug tussen twee werelden als het ware. Het grotje naast de kerk werd gebouwd met overschot van de natuursteen waaruit het kerkje is opgetrokken.
Wandeling of rit door Schotenhof
Er zijn nog heel wat prachtige oude villa's bewaard gebleven uit de art nouveau en art deco periode. Schotenhof is zo'n wijk waar mensen gaan wandelen om zich te vergapen aan de prachtige villa's, zowel oud als nieuw, die er staan.
De mensen die de oude villa's bewonen zijn meestal gesteld op hun privacy maar de meesten zijn zeer goed te bewonderen.
De website van de gemeente Schoten levert u heel wat uitgestippelde wandelroutes op langs de oude villa's. Hieronder ziet u er een aantal, met vermelding van het adres.
Bovenstaande foto's zijn genomen in resp. de Priorijlaan, Frans Reinemundlei, Alice Nahonlei en de Vijverlei.
Toemaatje: kasteel Belvédère
Verlaat Schoten via de Schijnparklaan; net voor u aan het einde van de straat komt, wordt uw aandacht getrokken door een grote schoorsteen aan de linkerkant van de weg. Daar stond de vroegere brouwerij Ardea die thans tot lofts wordt verbouwd.
Ook de vroegere woning van de eigenaar en de werkmanshuisjes zijn bewaard: daar passeert u straks.
Kasteel Belvédère of Kijckuit
Draai aan het einde van de Schijnparklaan naar rechts en u ziet vanzelf het kasteel Belvédère. Zo wordt het vandaag genoemd. Eigenlijk heet het kasteel Kijckuit.
Het ligt op grondgebied Wijnegem maar het grootste deel van het landgoed lag op grondgebied Schoten. Voor WOII was mijn overgrootvader de boswachter van de toenmalige baron Van Havre.
Het was sinds 1769 eigendom van de adellijke familie Van Havre, die ook eigenaar waren van alle gronden waarop de grote villa's staan die u net gepasseerd bent. Sinds een jaar of tien is het in handen van een Nederlandse projectontwikkelaar.
Voor de geschiedenis van het kasteel, verwijs ik u graag naar de website van Inventaris Onroerend Erfgoed.
Het kasteel en domein zijn bewoond en dus privé en niet toegankelijk.
We rijden opnieuw de Broekstraat op in de richting waarvan we gekomen zijn en rijden rechtdoor tot we op een strook kasseien komen. Aan het einde van die kasseistrook vinden we restaurant-taverne de Vogelzang.
De Vogelzang
Ik maak er een punt van om nooit reclame te maken voor commerciële etablissementen. Om persoonlijke en familiale redenen maak ik daar voor één keer een uitzondering op. Omdat het over mijn geboortegrond gaat.
Mag ik u aanraden om in de Vogelzang een stop te maken en een hapje te eten of iets te drinken?
Als u richting Wijnegem rijdt, komt u aan de rechterkant het Hof ter Pul tegen.
Hof ter Pul
Omdat dit niet meer op grondgebied Schoten ligt, wordt dit niet gedetailleerd besproken. Voor info verwijs ik u graag naar de tabel aan het begin van deze post of naar de websites Inventaris Onroerend Erfgoed.
Dank u!!!
Aan de lezer die het lezen van deze blogpost heeft klaargespeeld tot het einde, mijn warme en welgemeende dank voor uw interesse in mijn geboortedorp!!