Van Noeveren tot Wienerberger in het land van de 3 rivieren

Iedereen kent allicht de populaire publiciteit van de Wienerberger bakstenen en dakpannen. Je kon er in 2019 haast niet naast kijken en luisteren. De naam doet vermoeden dat het gaat om een buitenlands product. Nochtans is Wienerberger allerminst Duits en zeker niet Oostenrijks... U zult allicht niet helemaal verwonderd zijn dat de

Wienerberger bakstenen gewoon in België gemaakt worden en nog wel in Rumst. In het Mekka der steenbakkerijen nl. de Rupelvallei waar al eeuwenlang bakstenen worden gebakken uit de plaatselijke klei die de typische rode kleur oplevert. Dat komt door het hoge gehalte aan ijzeroxide.

Dit verhaal geeft de tegenstelling weer tussen industrie en natuur en laat zien hoe dicht de twee wel bij mekaar liggen. U bezoekt er restanten van industriële archeologie maar ook prachtige en rustige natuurgebieden!

Op een halve dag tijd bezoekt u indrukwekkende restanten van industriële archeologie en prachtige natuurgebieden

Voor deze tocht volstaat een halve dag. U kan de verschillende POI's (Points Of Interest) met de auto of met de fiets bezoeken. Ze liggen niet meer dan 10-12km uit mekaar.

---

Noeveren, het vergeten epicentrum van de Rupelstreek

Het beginpunt van deze trip ligt bij de vroegere steenbakkerij Frateur in Noeveren. U hebt zich al enkele keren afgevraagd wat en waar dat is. Noeveren is een gehucht van de gemeente Boom, halverwege tussen Antwerpen en Brussel. Ik herinner me nog levendig toen in de jaren '70 de E19 Antwerpen-Brussel nog niet bestond, we langs de Boomsesteenweg moesten passeren op weg naar Brussel. In Boom stonk het altijd verschrikkelijk. Er hing een doordringende geur en vaak ook veel smog van de vele steenbakkerijen.

Vergis u niet: er zijn nog steeds actieve steenfabrieken in de Rupelstreek, zoals die waar de Wienerberger producten gemaakt worden.

Stel uw GPS in op "Noeveren 196 in 2850 Boom"

U kan uw auto parkeren vooraan het gebouw. Enkel een klein naamplaatje met "Frateur" herinnert aan de enorme economische bedrijvigheid die hier van ongeveer 1840 nog tot 1986 is geweest. Op de sterfdag van Frateur is de erkenning als erfgoed goedgekeurd! De familie Frateur bezat hier drie steenbakkerijen waar zowel machinaal als met de hand bakstenen en dakpannen werden geproduceerd.

Zeker in de maand december op een vrij donkere en druilerige dag, heeft de site een naargeestige, zelfs lugubere aanblik.

De steenbakkers woonden in kleine huisjes waarvan er nog een aantal bewaard zijn en die u straks zult zien. Vaak werkten ganse families, tot en met vrouwen en kinderen in de steenbakkerij. Het was bijzonder zwaar en vaak ook smerig werk.

Neemt u even de tijd om de ganse site van bovenaf te bekijken.

Vandaag wordt de site bewaard en geëxploiteerd door de vzw Geleeg die eigendom is van de familie Swenden, ex-steenbakkers die vandaag eigenaar zijn van de Cahors wijngaarden in Frankrijk.

Steenbakkerij of nazi concentratiekamp?

Mijn eerste indrukken van de site was redelijk luguber. Maar dat kan ook aan het weer gelegen hebben op een koude druilerige decembermorgen. De lezer die het twijfelachtige plezier gehad heeft om ooit al eens Auschwitz-Birkenau te bezoeken, zal misschien mijn indrukken delen.

Barakken, schoorstenen, sporen, de vroegere steenbakkerij Frateur geeft een ietwat lugubere indruk op een druilerige december ochtend. Op de foto linksboven kan u op de achtergrond ook de vroegere faience fabriek zien.

Op de website van vzw Geleeg kan u alle details terugvinden over de historiek van de site en het productieproces van de bakstenen en dakpannen die hier gemaakt werden.

Het materiaal staat er nog alsof de productie morgen kan hervat worden. De ringovens, de installaties, de treintjes waarmee de klei werd aangevoerd. zelfs de tunnel onder de straat naar de drooghangars aan de overkant van de straat zijn nog allemaal te zien.

Neem uw tijd om eens rond te wandelen en laat uw verbeelding de vrije loop! Het filmpje hieronder wil u alvast een handje helpen.

We verlaten nu de site langs de andere kant en wandelen naar links in de richting van de andere grote schoorsteen die het landschap domineert. U volgt gewoon de straat "Noeveren" in de richting van Scherpenhoek. U kan ook het wandel- en fietspad langs de Rupel nemen.

---

E.M.A.B.B. - Eco Museum en Archief van de Boomse Baksteen

Op de website www.emabb.be vindt u alle details over de geschiedenis en uitleg bij de verschillende gebouwen die u op deze site vindt. U krijgt er een prima idee van hoe sterk de verwevenheid was tussen het dagelijks leven en de zware arbeid op de steenbakkerij. Er staan nog verschillende arbeidershuisjes op de site waarin tijdens de 19de eeuw de arbeidersfamilies woonden.

Verder vindt u er de ruïnes van de voormalige ovens, de schrijnwerkerij, de drooghangars. Ook de voormalige paardenstallen staan er nog; er werd immers veel met paarden gewerkt voor het transport op de site van de steenbakkerij die wel 4ha groot was.

De ganse site geeft een prima beeld van het leven en activiteiten op de vroegere steenbakkerij

Geniet zeker ook van het uitzicht over de Rupel. Aan de overkant ziet u de moderne industrie.

Bij mooi weer kan u niet anders dan iets drinken op het terras van café De Koophandel. U zult merken dat er nog enkele huizen bewoond zijn op de vroegere industriële site.

Noeveren is trouwens volledig geklasseerd dorpszicht. U zult her en der borden vinden waarop de bewoners hun ongenoegen uitdrukken over het beleid van de laatste decennia terzake;

---

Van industrie naar natuur

Toen in de jaren '70 de energieprijs pijlsnel steeg, bleven er van de oorspronkelijk 6000 arbeidsplaatsen nog enkele honderden over. Meer en meer steenbakkerijen sloten de deuren of gingen failliet.

De vele steenfabrieken lieten een ongelooflijke puinhoop achter: klei-, zand- en turfputten die uitgeput waren, plaatsen waar industrieel afval zonder meer gedumpt werd enz. De Vlaamse overheid heeft hier belangrijke inspanningen gedaan om het afval te verwijderen en op die manier de vroegere kleiwinningen terug te geven aan de natuur.

Broek De Naeyer en watersportgebied Hazewinkel

Hiervoor gaan we naar de overkant van de Rupel. Onze kleine verkenning start bij het Broek De Naeyer. Ooit was hier een turfwinning en een stortplaats voor industrieel afval. Vandaag vindt men hier de grootste broedplaats voor aalscholvers van België.

Parkeer uw wagen op de parkeerstrook op de Stuyvenbergbaan en wandel te voet tot aan de vogelhut van het Broek De Naeyer. Geniet u even mee van onderstaande foto's? Voor vogelliefhebbers (met meer geduld dan ik) is dit een waar paradijs!

Als u op de Stuyvenbergbaan iets verder wandelt, komt u de vroegere zandwinning Hazewinkel tegen. Vandaag is dit een fantastisch centrum voor alle watersporten. In de verte ziet u ook het kasteel De Bocht, oorspronkelijk een jachtpaviljoen van de Graven van Hoorn.

---

Tot slot: de 3 rivieren

Onze tocht zal eindigen op een bijzondere plek: de plaats waar Rupel, Nete en Dijle samenkomen.

Ik steek opnieuw de Rupel over richting het Museum van de Rupelklei. Het museum schijnt enkel tijdens de weekends open te zijn. Eigen schuld, ik had me beter moeten voorbereiden. Alle inlichtingen op www.museum-rupelklei.be

Op de weg hier naartoe passeer ik de fabriek waar de beroemde Wienerberger producten gemaakt worden. De Vlaamse steenfabrieken zijn niet kapot te krijgen!

De Rupel heeft geen bron

Via uw GPS komt u in de Veerstraat in Rumst. U vindt er gemakkelijk parkeerplaats. Uiteraard kan u ook het fietspad naast de Rupel volgen.

Hier eindigen de Nete en de Dijle en vloeien samen. Vanaf hier noemt men de rivier De Rupel. Als dusdanig heeft de Rupel dus geen bron.

Neem de tijd om te genieten van het uitzicht. Aan de overkant van het water ziet u in de verte de schoorsteen van een steenbakkerij broederlijk naast de kerktoren.

Hier eindigt onze tocht door deze zeer bijzondere stre